Atrakcje Załęczańskiego Parku Krajobrazowego

- Aby precyzyjniej umiejscowić ZPK na mapie można powiedzieć, że wraz z otuliną (czyli strefą ochronną) sąsiaduje z dwoma ośrodkami miejskimi. Od północnego-zachodu z Wieluniem, od wschodu z Działoszynem. Chcąc dotrzeć do serca parku, czy to do Bobrownik w gminie Działoszyn czy do Załęcza Wielkiego w gminie Pątnów, potrzeba niewiele ponad godzinę jazdy samochodem, bo to około 70 km od Sieradza - informuje Krzysztof Kierniakiewicz z Sieradzkich Parków Krajobrazowych.

Załęczański Park Krajobrazowy został powołany 5 stycznia 1978 roku uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Sieradzu jako jeden z pierwszych parków krajobrazowych w Polsce. Jego powierzchnia w granicach województwa łódzkiego wynosi ponad 13 tys .ha, a strefy ochronnej ponad 8 tys. ha. Administracyjnie położony jest w gminach: Pątnów, Wierzchlas, Działoszyn i Osjaków oraz w gminie Lipie, w województwie śląskim. Park leży na pograniczu pasa wyżyn i nizin, w obrębie Wyżyny Wieluńskiej będącej częścią Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i zamyka od północy system jurajskich parków krajobrazowych. Typowa nizinna przyroda spotyka się tutaj z bardzo specyficznymi warunkami przyrodniczymi związanymi z wapiennym podłożem Jury Polskiej.

Zadaniem Załęczańskiego Parku Krajobrazowego jest ochrona nie tylko jurajskiego krajobrazu Wyżyny Wieluńskiej, ale także niezwykle urokliwego odcinka rzeki Warty. Rzeka przepływa przez park naturalnym, dzikim, nieuregulowanym korytem zataczającym blisko 40-kilometrowy Wielki Łuk Warty, który wcina się w polodowcowe utwory oraz wapienne jurajskie skały i rzeźbi w nich głębokie, malownicze przełomy. Zmienia ona diametralnie kierunek z zachodniego na północno-wschodni, co jest bardzo dobrze widoczne na każdej mapie Polski.

W obrębie łuku znajdują się trzy odrębne przełomy: Przełom Działoszyński, Załęczański Łuk Warty oraz Przełom Krzeczowski. Z ich krawędzi rozciągają się piękne widoki na dolinę i wysoczyznę z łagodnymi pagórkami jurajskich ostańców oraz pasmami morenowych wzgórz. Krajobraz doliny rzeki urozmaicają liczne starorzecza, fragmenty starszych dolin przełomowych oraz liczne wąwozy. Ponadto Warta meandruje, podmywa brzegi, usypuje piaszczyste łachy i kształtuje wyspy i wysepki.

Należy pamiętać, że parki krajobrazowe kryją na swoim terenie szereg atrakcji zarówno przyrodniczych i krajobrazowych jak również historycznych i kulturowych. Załęczański PK nie jest tutaj wyjątkiem.

Podążając od Działoszyna wzdłuż Warty w kierunku Bobrownik na pewno warto zatrzymać się w Lisowicach, gdzie znajdują się liczne kamieniołomy, które powstały w wyniku eksploatacji kamienia wapiennego, niegdyś wykorzystywanego przez miejscową ludność jako budulec na domy, ogrodzenia, drogi oraz do wypału wapienia w prymitywnych piecach zwanych wapiennikami. W kamieniołomach oglądać można ciekawe przekroje geologiczne, znaleźć liczne skamieliny: amonity, małże, ślimaki, belemnity, jeżowce, jak również wiele form gąbek i innych przedstawicieli fauny mezozoicznych mórz. Jednym z największych i tym samym najciekawszych jest Kamieniołom Lisowice Wschód.

Następny pokaźny kamieniołom znajdziemy udając się wzdłuż rzeki czerwonym pieszym szlakiem turystycznym w kierunku Raciszyna. Po drodze warto się zatrzymać przy Podziemnym ujściu Suchej Strugi - jest to nazwa pomnika przyrody chroniącego obszar źródliskowy rozciągający się na długości kilkudziesięciu metrów wzdłuż koryta Warty pomiędzy Raciszynem a Lisowicami. Znajduje się tu kilkanaście krasowych źródeł. Prawdopodobnie wypływają tu na powierzchnię wody znikającego w ponorach krasowego strumienia o nazwie Sucha Struga. Pomimo prób nie udało się jednak tego do tej pory potwierdzić. Źródła w obszarze Podziemnego ujścia Suchej Strugi są źródłami przykorytowymi. Warta podcina tu południowy brzeg i odsłania wapienie. Ze szczelin w wapieniach wypływa duża ilość czystej, zimnej wody. Są to bardzo wydajne wywierzyska. W niektórych miejscach woda wysącza się z krawędzi koryta tworząc łączące się niżej strużki, w innych miejscach wypływa strumieniem wprost ze szczelin. Są również miejsca, gdzie w korycie rzeki wapienie przykryte są luźnym piaskiem. Na dnie uformowanej misy wypływająca ze szczelin woda podnosi do góry ziarenka piasku i drobin wapienia wprawiając je w ruch.

Będąc w Lisowicach warto zobaczyć wapienniki, inaczej zwane piecami wapiennymi lub wapienniczymi. Charakterystyczne w budowie wapiennika zwężające się ku górze ceglane kominy, służyły uzyskaniu większego ciągu, a tym samym szybszej produkcji wapna palonego. Ponieważ proces ten wymagał utrzymania wysokiej temperatury, szyb pieca izolowany był z zewnątrz warstwą ziemi, a ściany wapiennika wzmacniano dodatkowo grubymi, metalowymi prętami. W latach sześćdziesiątych w promieniu ok. 20 km było mniej więcej 30 wapienników. Nie wszystkie jednak udało się uruchomić. Ostatecznie produkcja wapna w wapiennikach padła w latach dziewięćdziesiątych. Obecnie na terenie Załęczańskiego Parku Krajobrazowego funkcjonuje jeden czynny wapiennik w miejscowości Węże. Zaniechanie produkcji oraz upływ czasu spowodowały, że prymitywne piece do wypału wapna zostały w pewnym sensie zapomniane. Nie wszystkie przetrwały do dzisiaj. Na przestrzeni lat uległy naturalnej degradacji. Niektóre zostały rozebrane przez lokalnych mieszkańców, w celu pozyskania kamienia lub cegły. Większość tych, które pozostały jest w złym stanie. Obecnie na obszarze Załęczańskiego Parku Krajobrazowego i w najbliższej okolicy znajduje się około 15 wapienników. Wszystkie zlokalizowane są w gminie Działoszyn. Miejsca o największej koncentracji pieców to: Raciszyn, Lisowice, Działoszyn, góra Buki (miejscowść Młynki), Draby i jedyny czynny w Wężach. O ile wydobycie wapieni oraz jego wypalanie na obszarze parku krajobrazowego, może być istotnym problemem z punktu widzenia ochrony środowiska i najcenniejszych elementów przyrody parku, to same nieczynne już piece są bardzo ciekawym elementem krajobrazu Załęczańskiego Parku Krajobrazowego. Ponadto wapienniki odgrywają ważną rolę w edukacji będąc przykładem historycznej pozostałości po dawnych metodach wypalania skały wapiennej.

Bobrowniki:
Zbiornik wodny Żabi Staw - pomnik przyrody. Wysoko zawieszony nad dnem doliny Warty zbiornik wody stojącej. Stanowisko wielu gatunków rzadkich roślin wodnych, w tym masowa populacja grzybieni białych. Niezwykle cenne miejsce dla rozrodu wielu gatunków płazów, w tym żaby moczarowej i kumaka nizinnego.

Góra Św. Genowefy (220 m n.p.m.), zwana dawniej Jarzębieską Górą, to wysoki, skalisty pagór meandrowy, wznoszący się 25-metrową stromą ścianą skalną, ponad dolinę Warty, na prawym brzegu rzeki. Wapienna skała, z której utworzona jest znaczna część obszaru Załęczańskiego Parku Krajobrazowego, kiedyś łączyła brzegi rzeki. Zanikanie lądolodu środkowopolskiego wyzwoliło wody, które doprowadziły do erozyjnego rozcięcia wapieni i powstania dwóch tworów - Góry Wapiennik i Góry św. Genowefy. Od strony rzeki znajduje się ponad dziesięciometrowej wysokości skałka pokryta wapieniolubną roślinnością na granicy zasięgu występowania.);

Rezerwat Węże - rezerwat geologiczny, częściowy, o powierzchni 20,74 ha. Ochronie poddano wapienny ostaniec, górę Zelce, najdalej na północ wysunięty fragment skalnego krajobrazu Jury Polskiej, z systemem 10 jaskiń krasowych, wieloma innymi różnorodnymi zjawiskami krasowymi, a także najbogatszymi w tej części Jury stanowiskami roślinności wapieniolubnej, w tym relikty muraw naskalnych, szczelinowy zespół wapieniolubnych paproci a także murawy kserotermiczne. Znajdują się tutaj cenne stanowiska paleontologiczne kopalnej lądowej fauny pliocenu.


Użytek ekologiczny Wronia Woda. Przedmiotem ochrony jest starorzecze Warty w końcowej fazie powstawania podlegające powolnemu procesowi sukcesji roślinnej. Stanowi fragment meandra Jarzębskiego. Utrzymuje ono okresowe połączenie z korytem rzeki i wchodzi, podobnie jak większość starorzeczy w Załęczańskim Parku Krajobrazowym, w skład ekosystemu Doliny Warty. Jest to mało dostępny zakątek Parku o urozmaiconym krajobrazie. Wysoki i stromy stok doliny, u którego podnóża znajduje się użytek, porastają jałowce i sosny. Z jego kulminacji rozpościera się malowniczy widok na wody starorzecza, szuwary i zarośla łęgowe. Nazwa użytku została zapożyczona od leżącego nieopodal uroczyska leśnego. Użytek ekologiczny Wronia Woda odgrywa istotną rolę dla zachowania, bioróżnorodności i powiększenia zasobów ryb. Dlatego konieczna jest jego ochrona, a niekiedy nawet rekultywacja starorzecza. Jednym z zadań przy jego ochronie jest utrzymanie połączenia z głównym korytem Warty. Jest to podstawowy warunek bytowania na tym terenie wielu gatunków fauny i flory.

Granatowe Źródła to wywierzyska terasowe. Wypływają ze szczelin w wapieniach jury górnej, u podnóża stromej skarpy tarasu zalewowego Warty, w pobliżu odcinka rzeki zwanego Meandrem Jarzębieskim. W oddalonych o kilka metrów od siebie szczelinach widać wypływ silnych strumieni wody, tworzących wyraźne stożki napływowe. Źródła zasilają wydłużony zbiornik wodny. Ciągnie się on na długości blisko 1 km u podnóża skarpy tarasu zalewowego. Wypływające z wywierzysk wody uchodzą do Warty w okolicy Starej Wsi, gdzie zbiornik wodny zwęża się i łączy z rzeką. Krystaliczna woda w zbiorniku posiada głęboką, granatową barwę, stąd nazwa „Granatowe Źródła”. Ten unikalny obiekt dzięki swemu położeniu, pięknej barwie wody i otaczającej go nadwodnej roślinności, obok znacznej wartości geologicznej, charakteryzuje się malowniczością i naturalnym urokiem.

Kochlew: Źródło Św. Floriana (Pomnik przyrody. Osobliwość na miarę kraju. Niezwykle urokliwe krasowe wywierzysko o niespotykanej wydajności.).

Kałuże: Źródło Objawienia (jest to ciekawy przykład źródła zboczowego wypływającego z piasków plejstoceńskich. Woda wypływa w kilku miejscach dając początek małemu strumykowi. Miejsce lokalnego kultu maryjnego.).

Obok wielu wartościowych znalezisk najcenniejsze zabytki archeologiczne to datowane na II-III w.n.e. dwa okazałe kurhany położone na krawędzi doliny Warty w Przywozie. Przypuszczalnie pochowano w nich miejscowych wodzów plemiennych. Jeden z tych kurhanów liczył ok. 25 m średnicy i prawie 5 m wysokości. Pochowanemu w nim mężczyźnie ofiarowano cenne naczynia pochodzenia rzymskiego, a jego szatę, przed spaleniem na stosie, ozdobiono srebrną i złotą biżuterią. Wielkość i bogate wyposażenie kurhanu przemawiają za uznaniem tego obiektu za miejsce spoczynku jednostki z najwyższej warstwy społecznej. Dlatego właśnie mogiłę w Przywozie uznano za „Kurhan książęcy&rdquo, który usypano pod koniec II w.n.e. Kurhan drugi zbudowano w podobny sposób. Został on jednak rozgrabiony. Oba kurhany z Przywozu zostały po zakończeniu badań zrekonstruowane i stanowią dziś ciekawy element krajobrazu.

Kolejną atrakcją Parku są zachowane do dziś interesujące zabytki architektury i sztuki. W pierwszej kolejności należy wymienić drewniane budownictwo sakralne pochodzące z pierwszej połowy XVI w., o niespotykanej gdzie indziej w Polsce architekturze i oryginalnym wystroju artystycznym. Kościółki typu wieluńskiego znajdują się w Łaszewie oraz poza terenem parku w pobliskim Grębieniu (z renesansową polichromią fundacji Jana Łaskiego), Popowicach, Gaszynie, Kadłubie i Wierzbiu. Charakteryzują się tym, że mają jedną prostokątną nawę i węższe, wielobocznie zamknięte prezbiterium, które pokrywa wspólny stromy dach, kryty gontem. Dach wsparty jest często na rzeźbionych podporach tworzących rodzaj okapu. Kościoły są szalowane, konstrukcji zrębowej, na obłap. Cechą szczególną ich architektury są zgrabne, niskie wieże, zorientowane ku zachodowi i na ogół nie przekraczające kalenicy nawy. Wartość tych zabytków podnosi wyposażenie ich wnętrz w cenne obrazy i rzeźby.

Kolejną perełką sakralnej architektury drewnianej jest stara, prawdopodobnie XVIII - sto wieczna kapliczka w Kamionie. Pamięta ona czasy, kiedy posiadający XII - sto wieczną metrykę Kamion był królewskim miastem. Również miejskie prawa posiadał położony po przeciwnej stronie Warty Toporów. Oba te miasta rozwinęły się przy przeprawie przez Wartę, na trasie szlaku handlowego z Wrocławia do Kijowa, gdzie w XV wieku funkcjonowała komora celna.

Toporów: Kościół pw. Św. Franciszka z Asyżu (W kościele niezwykłe dzieło - obraz Jerzego Dudy-Gracza „Przemienienie Pańskie” o powierzchni 25 m2, na 6 zestawionych ze sobą płótnach).
Na terenie parku zachowały się również interesujące zabytki techniki. Najcenniejszym jest drewniany wodny młyn w Kępowiźnie z XIX w. 

Załęczański Park Krajobrazowy jest terenem o znacznej wartości turystycznej. Panują tu wymarzone warunki do uprawiania kwalifikowanej turystyki i rekreacji, które zapewnia wspaniały mikroklimat, dzikie zakątki pełne przyrodniczych osobliwości, przepiękne krajobrazy oraz całkowicie niezwykły odcinek dzikiej Warty wijącej się malowniczo wśród jurajskich ostańców i morenowych wzgórz, a także duże wartości kulturowe.